Kəlbəcər
səriştəsiz rəhbərlərin, xalqın taleyinə
Kəlbəcər
öz coğrafi mövqeyinə görə elə bir yerdir ki, oranı işğal
etmək, sadəcə olaraq, mümkün deyildir. Təsadüfi deyil ki,
Ermənistanın işğalçı dəstələri Azərbaycana 1988-ci ildə
hücum etmiş, Kəlbəcər isə 1993-cü il martın sonunda işğal
olunubdur. O vaxt Azərbaycanın bir çox bölgələri, o cümlədən
bütünlüklə Dağlıq Qarabağ, Kəlbəcərlə qonşu olan Laçın rayonu
işğal edilmişdir. Amma Kəlbəcər bir ada kimi qalmışdır.
Bir tərəfdən, doğrudan da, coğrafi mövqeyinə görə, ikinci
tərəfdən isə kəlbəcərlilərin özlərinin qəhrəmanlığına görə.
Demək, onu saxlamaq, qorumaq mümkün idi və Ermənistanın
işğalçı qüvvələrini Azərbaycanın zəbt edilmiş torpaqlarından,
o cümlədən Dağlıq Qarabağdan, Laçından, başqa yerlərdən
çıxartmaq üçün, şübhəsiz ki, Kəlbəcəri strateji nöqteyi-nəzərdən
qoruyub saxlamaq lazım idi. Bu, bir nömrəli vəzifə idi.
Ancaq təəssüf ki, bunu o vaxt etməyiblər. ...Xəyanət, satqınlıq,
ayrı-ayrı məqsədlər olubdur.
Heydər ƏLİYEV
Ümummilli lider
Kəlbəcərin işğalından 13 il keçir. Hələ
də cavabsız suallar saysız-hesabsızdır. Həmin günlər barədə
hadisələrin canlı şahidləri də, eşidənlər də, fərziyyə yürüdənlər
də danışır. Bəlkə də, ona görədir ki, biz işğalın səbəblərini
hələ də tam aydınlaşdıra bilmirik.
Ermənistan silahlı birləşmələri Kəlbəcəri işğal etmək üçün
ciddi hazırlıqdan sonra hücuma keçmişdilər. Dəqiq hazırlanmış
hücum planı ilə hərəkət edirdilər. Bu, faktdır. Ancaq o
da faktdır ki, dəfələrlə, konkret olaraq Kəlbəcərdə nəinki
ordu hissələrimiz, özünümüdafiə dəstələrimiz özlərindən
qat-qat üstün qüvvəyə malik erməni hücumlarının qarşısını
alıb, geri oturdublar. Bəs, sonda niyə belə oldu? Kəlbəcərin
işğalında kim təqsirkardır?
Kəlbəcər qüdrətdən qalalı bir məkandır. Təbii səngərlər,
quşqonmaz laçın qayalar, zirvəsinə boylananda papağı başdan
salan dağlar... niyə birdən-birə işğal olundu? Niyə özünümüdafiə
dəstələrinin qoruduğu bu yurdu ordu qoruya bilmədi? Əzəmətindən
adamın bağrını yaran dağlar, 1936 kvadratkilometrlik bir
ərazi necə oldu ki, bir neçə günün içində yağı əlinə keçdi?..
Gəlin, o günlərə qayıdaq- Kəlbəcərin işğal günlərinə.
Kəlbəcər siyasi oyunlar müstəvisində
Şuşa və Laçının müəmmalı işğalından sonra hərbi işdən və
siyasətdən baş çıxarmayanlar da aydın dərk edirdilər ki,
Kəlbəcər üçün ciddi təhlükə yetişib. Bununla bağlı yerli
camaatın da, döyüş bölgəsində olan hərbçilərin də Prezident
Aparatına, Müdafiə Nazirliyinə saysız-hesabsız müraciətləri
olurdu. Lakin onlar əhəmiyyətsiz bir şey kimi qulaqardına
vurulurdu. Mərhum general-leytenant Valeh Bərşadlının «ermənilərin
bütün oyunları »Laçın dəhlizi"nin üstündədir. Bu ərazi
etibarlı müdafiə olunmalıdır" xəbərdarlıqlarını həm
Prezident Aparatında, həm də Müdafiə Nazirliyində qeyri-ciddi,
hərbi işdən xəbərsiz bir adamın fikri kimi qarşılayırdılar.
Halbuki V.Bərşadlı bir general idi. O vaxtlar azərbaycanlının
asanlıqla bu mərtəbəyə ucalmasına imkan vermirdilər. Bəlalarımızın
bir qismi bundaydı. General Nurəddin Sadıqovun dediyi kimi,
o vaxtlar «kooperativ generallar» üzdə idilər, onların sözləri
keçirdi. Mərhum akademikimiz Ziya Bünyadov isə bu binəvalar
üçün belə deyirdi: AXC-də generallar yoxdur, yalnız serjantlardır.
Bəli, serjant (çavuş) səviyyəsində olan komandirlər özlərini
peşəkar hərbçi, çoxbilmiş, bacarıqlı sərkərdələr sayırdılar,
hətta Şuşa, Laçın, Kəlbcər kimi təbii qalaları uduzandan
sonra da dil boğaza qoymur, özlərini qəhrəman kimi aparırdılar.
...Laçının işğalından sonra Kəlbəcərdə yerləşən hərbi qüvvələrimizin
qarşısında duran vəzifələrdən biri «Laçın dəhlizi»ni azad
etmək idi. Odur ki, briqada komandiri Zadir Rzayevin rəhbərliyi
ilə buradakı hərbi hissələrimizin bir hissəsi həmin istiqamətdə
hərəkət edirdi. Onlar artıq Laçının həndəvərinə gəlib çıxmışdılar,
5-6 kilometrlik məsafədəydilər. Onlara yerli əhali, xüsusən,
Kəlbəcər istiqamətində yerləşən kəndləri tərk etməyən laçınlılar,
özünümüdafiə dəstələri kömək edirdilər. Həmin günlərin canlı
şahidi olanlar deyirdilər ki, hücumlarımız çox uğurlu alınırdı.
Ermənilərin hücumları qətiyyətlə dəf olunur, onlar güclü
itki ilə geri çəkilirdilər.
Briqada komandiri aramsız olaraq Bakıya müraciət edirdi
ki, onlara əlavə qüvvə göndərsinlər. «Dəhliz» azad olunandan
sonra bir çox strateji əhəmiyyətli məntəqələr etibarlı müdafiə
olunmalı, eyni zamanda Şuşa istiqamətində hücumlar genişləndirilməli
idi. Ancaq Bakıda onun «çox uzağa getdiyini» müzakirə edirdilər,
hücum planını uğurlu təşkil etməsini yox.
Bakının «laqeydliyinə» baxmayaraq, Laçına son hücum planı
hazırlanırdı. Güclü hücumla «dəhliz»in azad ediləcəyinə
briqadada hamı inanırdı. Və elə bu vaxt Zadir Rzayev təcili
Bakıya - Müdafiə Nazirliyinə çağırıldı və «sərəncama» göndərildi.
Onun Ə.Elçibəylə də görüşə can atması heç bir nəticə vermədi.
Çünki bu məsələ əvvəlcədən onunla razılaşdırılmışdı. Bununla
da uğurlu əks-hücum planları pozuldu.
Bir xatırlama: Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı, təcrübəli hərbçi
Əliyar Əliyevin «Laçın dəhlizi»ni azad etmək üçün həyata
keçirdiyi əks-hücum əməliyyatı çox uğurlu nəticələr verirdi.
Bu məntəqənin azad edilməsi artıq reallaşmışdı. Əsgərlərimiz
dəhlizə daxil olurdu, ermənilər qaçırdılır. Bu zaman Əliyar
Əliyev müəmmalı şəkildə şəhid oldu və hücum planı pozuldu...
«Laçın dəhlizi»nin azad olunmasını əngəlləmək baxımından
bu hadisə təsadüf ola bilməzdi.
Hələ bundan əvvəl Xaçın çayı boyunca və Kəlbcərdən Xankəndi
istiqamətində hərəkət edən hərbi hissələrimiz Vəng ətrafında
birləşəndə ermənilər təşviş içində qaçırdılar, müharibənin
taleyi həll edilirdi. Ermənistan Dağlıq Qarabağda vilayət
statusunun qalması şərti ilə sülh bağlamağı xahiş edirdi.
Ancaq Bakı çox müəmmalı addım atdı. Qoşunlarımızı dərhal
əvvəlki mövqelərinə qaytardı. Bundan sonra da ermənilərin
bütün cəbhə boyu hücumları başlandı. Əliyar Əliyev şəhid
olandan sonra da belə oldu. İndi Kəlbəcər istiqamətindən
hərəkət edən qoşunlarımız «Laçın dəhlizi»ni azad etdiyi
məqamda əməliyyata birbaşa rəhbərlik edən komandirin Bakıya
çağırılıb, ona «sərəncamdasan, get gözlə»- deyilməsi də
eyni siyasi oyunların tərkib hissəsi idi.
Bundan sonra Kəlbəcərə polkovnik Əzizağa Qənizadə göndərildi
- 1992-ci il noyabrın 6-da. Ancaq o nəinki hücumu, heç müdafiəni
də təşkil edə bilmədi. Niyə? Çünki ermənilərin həm Laçından,
həm Ermənistan ərazilərindən, həm də Ağdərə istiqamətlərindən
bütün cəbhə boyu hücumlarının qarşısını almaq üçün bu ərazidə
yerləşən nə əsgərlərimiz, nə də hərbi texnikamız kifayət
idi.
Bu haqda bir az sonra. Gəlin, həmin günlərdəki ab-havanı
nəzərdən keçirək. Heç olmasa, siyasi oyunların az-çox görünən
konturlarına diqqət yetirək. Üstəlik, onu da nəzərdən qaçırmayaq
ki, 1-ci motoatıcı briqada Kəlbəcəri müdafiə etmirdi, o,
«Laçın dəhlizi»ni azad etmək üçün Laçında yerləşdirilmişdi.
Kəlbəcərin ağır günlərində 1-ci motoatıcı briqada Laçın
rayonunun şimal-qərb istiqamətində yerləşdirilmişdi. Onlar
Qubadlıdan hərəkət edən hərbi hissələrimizlə «Laçın dəhlizi»ndə
birləşməli, Dağlıq Qarabağın Ermənistanla əlaqələrini kəsməliydilər.
Ancaq bu günlərdə Kəlbəcərdə vəziyyət çox təhlükəliydi,
rayonun işğalı hər gün reallaşa bilərdi. Çünki Ağdərə istiqamətindən
də, Ermənistan tərəfdən də müdafiəmiz çox zəif idi.
Vəziyyəti təhlil edən Ə.Qənizadə təkidlə Müdafiə Nazirliyinə
müraciətlər edir ki, etibarlı müdafiə və uğurlu hücum üçün
ikinci bir motoatıcı briqadaya ehtiyac var. Bu briqada Kəlbəcərin
müdafiəsini təşkil edəcək, 1-ci briqada isə hücumlarını
davam etdirəcək. Belə olmasa, Kəlbəcərin işğalı labüddür
və nəticədə mülki əhali də, 1-ci briqada da tam mühasirədə
qalacaq.
Təəssüf ki, bu müraciətlərə əhəmiyyət verən yox idi. Ağdərənin
tam işğalı Kəlbəcərin mühasirəsini gündən-günə daraldırdı.
Odur ki, 1993-cü il fevralın 11-də və 12-də Ə.Qənizadə yenidən
Müdafiə Nazirliyinə, ölkə rəhbərinə rəsmi müraciət etdi,
haray saldı, vəziyyətin qorxulu həddə çatdığını bildirdi.
Yenə müraciətlər cavabsız qaldı. Nəhayət, Ə.Qənizadə fevralın
26-da Bakıya gəldi, müdafiə nazirinin qəbulunda oldu. Kəlbəcərin
müdafiə planını müzakirə etdilər. Təcrübəli hərbçilər bu
planı bəyəndilər, əlavə tədbirlər müəyyənləşdirdilər. Ancaq
sonra Müdafiə Nazirliyi müdafiə və hücum planını bir kənara
atdı. Qərarı da bu oldu ki, «ermənilər Kəlbəcərə hücuma
keçməyəcək. Odur ki, oraya əlavə qüvvə lazım deyil». Qəribədir
ki, bu səhv, məntiqsiz fikri o vaxt ölkə rəhbəri Əbülfəz
Elçibəyə də təlqin etmişdilər. Söz düşən kimi deyirdi ki,
«Kəlbəcərdən narahat olmayın, ermənilər ora hücum etməyəcək.
Beynəlxalq qalmaqaldan və sanksiyalardan çəkinən Ermənistan
heç vaxt Dağlıq Qarabağın hüdudlarından kənarda yerləşən
Kəlbcərə qoşun yeritməyə cəsarət etməz». Uzaq tarix deyil,
Kəlbəcər işğal olunandan sonra Ə.Elçibəy çox sakit şəkildə
bəyan edirdi ki, indi dünya Ermənistanı işğalçı dövlət kimi
tanıyacaq, bu, bizim xeyrimizədir.
Daha bir məqama diqqət yetirək: O vaxt Müdafiə Nazirliyi
Baş Qərargahının rəisi vəzifəsində çalışan general Nurəddin
Sadıqov Brüsselə xidməti ezamiyyətə göndərildi. Səfərqabağı
Ə.Elçibəylə görüşən N.Sadıqov ona tövsiyə edir ki, Kəlbəcərin
müdafiəsini möhkəmləndirsin, oraya əlavə qüvvə, hərbi texnika
göndərsin. Ə.Elçibəy isə məlum məntiqsiz fikrini təkrarlayır.
Bunu eşidən təcrübəli hərbçi bildirir ki, ermənilər Kəlbəcərə
mütləq hücuma keçəcəklər. Qüvvə göndərmirsinizsə, xahiş
edirəm, onda mülki əhalini çıxardın. Kəlbəcərdə ordu yoxdur,
özünümüdafiə dəstələri var. Hücum zamanı həmin dəstələr
məcbur olacaqlar ki, ailə-uşaqlarını çıxartsınlar. Onda
da Kəlbəcər tam müdafiəsiz qalacaq. Əvvəl qeyd etdiyimiz
kimi, bu zaman 1-ci motoatıcı briqada Laçında idi. Ancaq
ölkə rəhbəri bu tövsiyələri elə orada da unutdu.
Əbülfəz Elçibəy Kəlbəcərin müdafiəsi ilə bağlı yekdil rəyə
gələn generallar Nurəddin Sadıqov, Dadaş Rzayev, Nəcməddin
Sadıqov, Səfər Əbiyev, Zadir Rzayev, Valeh Bərşadlı, polkovniklər
Rüfət Əmirov, Əzizağa Qənizadə və digər təcrübəli hərbçilərlə
hesablaşmadı. Çünki onun ətrafında hərbi işdən başı çıxmayan
diletant və boşboğaz «strateqlər» vardı. General Nurəddin
Sadıqovun dili ilə desək, hərbi cəhətdən tamamilə kəmsavad
olan bu adamlar hərbi mütəxəssislərə hər cür qara yaxa bilirdilər.
Nəhayət, Kəlbəcərin işğalı tam reallaşanda dağ atıcı alayının
yaradılması ilə bağlı əmr verildi. Ancaq bu alay yaradılmadı,
əmr kağız üzərində qaldı. Kəlbcərin işğalından bir az əvvəl
buraya təxminən 20 nəfər silahsız gənc əsgər göndərildi.
Heç bir döyüş görməyən bu əsgərlər nə edə bilərdilər ki,
taleləri də məlum olmadı.
Kəlbəcərə həm Ağdərə, həm də Ermənistan tərəfdən bütün istiqamətlərdən
hücum başlananda Laçında yerləşən 1-ci motoatıcı briqada
əmr aldı ki, Kəlbəcəri müdafiə etsin. Onda 1993-cü il martın
30-u idi. Bu zaman Laçın tərəfdən erməni silahlı birləşmələri
təxminən 5 min döyüşçü və çoxlu hərbi texnikanın köməyi
ilə 1-ci briqadanın yerləşdiyi mövqelərə hücuma keçdi. Belə
bir vəziyyətdə Kəlbəcərin müdafiəsi mümkün deyildi.
Vahid İMANOV,
«Xalq qəzeti»
1.04.2006
|