BİR KƏNDİN HARAYI

Yamanca bəd əsib yellərimiz, xəzana düşüb güllərimiz, qan ağlayıb çöllərimiz, qara geyib payızlı-yazlı illərimiz…
O baharda da beləcə qan-yaş axıtdı dağ-daşlarımız, bacı-qardaşlarımız.O baharda da çəməndəki gül-çiçəklərimiz şəhid qanına bələndi, inlədi…Sonrakı bahara, sonrakı qışa ümid bəslədik, dilək dilədik.Diləklərimiz hasil olmadı,göz yaşlarımız qurumadı.Necə qurusun, bəyəm bu qədər dərdlərə ovuç boyda bir ürək tab gətirərmi?
Həmişə toy-nişanların , iki sevən gəncin vüsal dəmində görüşə tələsən qərənfil şəhidlərimzə bacı olub –başa qara bağlayıb, sinəsini dağlayıb; ağı deyib-şəhid ağısı .Şəhid qərənfil özünə dağlardan həmdərd tapıb.Aranda vaxtsız solan şəhid qanına boyanan qərənfilin səsinə, fəryadına bir sızıltı da qovuşdu; bu dağlarda şəhid olmuş novruzgülünün , qaymaq çiçəyinin , lalənin , bənövşənin-ləçəkləri qana boyanamış dağ çiçəklərinin Ağdabanına , Ağdabanın şəhidlərinə şəhidlərinə dediyi ağı idi.Bu nə kaman yanğısı , nə də Dədə Şəmşirin qaragöz balasına və onunla birlikdə şəhid olmuşlara qoşduğu söz qoşqusu idi.Bu şəhid bənövşənin , novruzgülünün Dədə ocağında ,Dədə yurdunda şəhid olmuşlara sızılıtısı idi.
Mən aşiqəm qana-qana ,
Kim düşünə, kim qana .
Bir cüt körpə balayıq ,
Sığınmışıq yarğana.
…Bir cüt körpə balası əlindən zorla alınanda qanlı düşmənə əsir düşən qaragünlü , qaradonlu, qaratelli gəlindən eşitdiklərini şəhid qərənfilə şəhid dağ çiçəkləri belə çatdırardı.
Odlamayın talamı,
Uçurmayın qalamı,
Məni ki aparırsız,
Aparmayın balamı…
Balasının qucağında qan içində can verdiyini görüb fəryad eləyən ana görmüsünüzmü? Mən görmüşəm ,Allah bir də göstərməsin.Siz görməyəsiniz.O ana necə qışqırıbsa səsi hələ də qulaqlarımda , bir də Dəlidağda ,Murovda qalıb:
Yağı, nələr eylədin,
Karvanımı əylədin.
Bir balamı apardın,
Bəs o birin neylədin?
…Ağdaban - 8 aprel 1992-ci il.Görəsən bu qara ,qanlı tarix yaddan çıxacaqmı?Ağdabanın yara üstən yara alan sinəsi sağalacaqmı?Deyirlər ki, Ağdabanın tarixinə həmin gün qara həriflərlə yazılıb.Mən isə deyərdim ki, yox, qan qırmızı rənglə yazılıb o gün .Şəhid kəndin şəhid balalarının qanı ilə yazıldı.Qoy yağılar bilsin ki, o dəhşətli gün unudulmayacaq.
Ağdabanın o dəhşətlərindən danışmaq olmur.Necə deyəsən ki, tarix boyu sazlı-sözlü olan Ağdaban o gün odlara qalandı.Hansı mənəvi haqla bunu dilimizə gətirək? Dilim od tutub yanır – Ağdaban kimi.Necə deyim ki, Dədə Şəmşirin hələ işıq üzü görməyən əlyazmaları yandırılıb, külü göyə sovurulub? Necə deyim ki, faciələr baş verən kimi döşümüzə döyüb , vətənpərvərliyimizdən dəm vurmuşuq: “Əşi , erməni kimdir ki,bizə güc gəlsin,biz Koroğlular, Babəklər, Cavanşirlər , Nəbilər … nəslindənik” .Və sonra …” elnən gələn qara gün toy-bayramdır”, deyib yasa batmışıq.Bu bəlanın ağrılarından biri də Ağdaban faciəsi oldu.
Ağdaban kəndi.Ağdabanda Ağdabanlıqmı qalıb? Nəyindən danışasan: günahsız yerə top tüfəngə tutulub, alovu göyləri yandırmağındanmı , yoxsa abır-həyalı qız-gəlinlərin, gül balalarının sızıldaya-sızıldaya əsir aparıldığındanmı?...
Ağdabana aprelin 9-da səhər tezdən çatmışdıq.Yağılar kəndi tar-mar edib, dağıtdıqdan sonra baxmaq olmurdu bu yerlərə.Dünəndən od vurulmuş evlərdən hələ də burum-burum qara tüstü qalxırdı.Çapar tərəfdən atılan toplar bizdən o yana düşüb salamat qalmış bir neçə evi də dağıtdı.Kəndin köməyinə gəlmiş müdafiəçilər düşməni susdurmağa çalışsalar da heç bir əhəmiyyəti yox idi.Ağdaban qan içində boğulur, “tüstüsü başından çıxırdı”.
Ağdabanla Çayqovuşan arasında bir təpə var.Dədə Şəmşirin son mənzili buradadır.Təsadüfən , ya möcüzədənmi, ya nədənsə salamat qalmış məzar daşları sanki yandırılmış hər iki kəndə ağı deyir.Yığışmışdıq Dədə Şəmşirin məzarı başına .Hamı günahkar-günahkar başını aşağı dikib Dədəyə başsağlığı verir.
Kənddəki meyidləri çıxarmaq üçün qrupayrılıb.Güllə yağışının altında kəndə girmək qorxulu olsa da , heç kim ehtuyat etmir.Saya bilmirdik yandırılmış, işgəncələrlə divan tutulmuş kənd çamaatının meyidlərini.
Birdən kimsə qışqırır: “Vay qardaş, can ay qardaş.Səni də , kəndimiz kimi qoruya bilmədim…”Deyirlər ki, şair Əlqəmənin oğludur.Bu fəryad bəlkə də Murovun qarlı zirvəsinə qədər gedib çatmışdı.Dağlarda da bu haray var idi…
Ağdabanın o dəhşətli günlərini gözlərimə köçürüb üzü geri qayıdırdım.Kəlbəcərin milisləri , özünü müdafiə dəstələri isə hələ də soraqları olmayan ağdabanlıları axtarırdılar.Ağdabanda qanlı ayaq izləri və bir də ara-sıra güllə səsləri qalırdı.
O gün Kəlbəcər gözləri baxa-baxa şəhid olmuş ağdabanlılara qara geyinmişdi.Kəlbəcər özünün ilk şəhid balalarını sinəsinə basıb oxşamaq istəyirdi.
Kəlbəcərin “Yolaşan” deyilən yerində bir xiyaban salınırdı:Şəhidlər xiyabanı .Bu xiyaban ilk şəhid karvanı yol başlamışdı.Bu qara karvan ağdabanlıların idi.Hərəsi bir yaşda , hərəsi bir adda , hərəsi bir yanğıda idi.Amma hamısına eyni biçimdə , eyni rəngdə bir paltar geyindirmişdilər.Qara geyimli, qara karvanın önündə diri Quran kəlməli nur qocalarımız Allaha dua edir, bunların arxasınca isə gözüyaşlı el axışırdı…

“ Axtarıb Şəmşiri sormaq istəsən …”
sızıldar , ah çəkər yaralı dağlar.
Bu gün murdar erməni tapdağı altında inildəyən dağlarımızdakı ocağı , odu sönmüş müqəddəs yurdlarımız ,bizlərdən haray diləyir, imdad gözləyir.Belə ocaqlardan biri də sazı, sözü, dədliyi ilə yaddaşlara həkk olan Dədə Şəmşirin gülü göyə sovrulan yurd-yuvasıdır.
1992-ci il aprel ayının 8-də Dədə Şəmşirin ata ocağı olan Ağdaban Ağdərədə quduzlaşan erməni quldurları tərəfindən darmadağın ediləndə , Ağdabanlı körpələr əli-qolu bağlı qul kimi əsir aparılanda ağdabanlıların fəryadı ikicə addımlıqdan o yana çatmadı.Təkcə onu deyək ki, Ağdabanın kişi qeyrətli qadınları o vaxt silahsız-filansız səkkiz erməni yaraqlısını tərksilah edib (altı qadın ha!) kəndini qoruyur, Kəlbəcərin qala qapısı olan Ağdabana “ bir quş belə səkmirdi”.
İndi xatırlanan o illərdən xeyli keçib.İndi biz də dədəsiz Ağdabandan aralıyıq.Dağlar bu gün Şəmşirsiz, Şəmşirin sazı isə ondan ötrü burnunun ucu göynəyənlərə həsrətdir.Müqəddəs dağ obrazı yaradıcılığının ana xəttini təşkil edən Dədəd Şəmşirin dünyaya göz açdığı vaxtdan bir əsr keçib.Amma yamanca səsiz-səmirsiz qarşılayırıq bu yubleyi.Bu da Şəmşir dədənin ruhuna və şəmşirsevənlərə bir dərd olub.
Dədə Şəmşir müqəddəs bir ocaqda göz açmışdır.Atası Aşıq Qurban, Miskin Abdal nəslinin dövrümüzdə yazıb-yaradan nümayəndələrindən biri kimi tanınmış el aşığı idi.Dədə Qorquddan Dədə Ələsgərə kimi sazı və sözü ilə mükəmməl bir aşıq məktəbi yaratmış bu ulu sənətkarın ocağında , şübhəsiz, Şəmşir kimi söz sərrafı böyüməli idi .
Yaradıcılığında dağların əzəməti, vüqarı başlıca mövzuya çevirilmiş Dədə Şəmşir aşıq şeirinin bütün formalarından istifadə etmişdir.Ölməz sənətkarımız Səməd Vurğunla Dədə Şəmşirin yaxın dostluğu da məhz aşığın istedad və qabiliyyətinin o zamankı tanınmış sənət adamlarının diqqətində olduğunu göstərirdi.
Səmədlə Şəmşir dostluğu hər iki azman sənətkarın saza –sözə bağlılığından qidalanmışdır.Xalq yaradıcılığına dərindən bələd olan və bunu poeziyasında sübut edən Dədə Şəmşirlə Səməd Vurğun Dəlidağda , Ceyran bulağında , Turşsudakı görüşlərinin el arasında dastana çevirilməsi bir daha göstərirdi ki, bu ilham çeşməsindən bəhrələnən sənətkarların dostluğu bir sim üstə köklənibdir.Bəli S.Vurğunla Dədə Şəmşirin Kəlbəcərlə , İstisu ilə bağlı xatirələri indi bizə dünənimizdən qalan ən şirin xatirələrdir...
Dədə Şəmşir Kəlbəcərin Səmədli günlərində bəxtdəvər idi.Dünyanın tanıdığı və adını hörmətlə çəkdiyi bir şəxsiyyətlə dostluq edirdi.Bunun özü göstərirdi ki, Dədə hər əlinə saz alıb məclisləri rövnəqləndirən aşıqlardan deyil.Səməd Vurğun hər sənətkara belə böyük qiymət verməmişdir.Nə isə...
İndi oturub dədəsiz günlərimizdə Dədənin xatirələrlə dolu ömür səhifəsini də vərəqləmirik.Yurdsuz –dədəsiz günlərimizin ağrı-acısını dadmaqla başımızı qatırıq.Və yuxularımızda dədəli günlərimizə qovuşuruq.
...Dədənin bu vəfasız dünyadan köç edən ili də kəlbəcərlilər üçün ağır
gəlmişdi. Dağlar qan-qan deyirdi. Ulu ozanı əbədi dünyaya yola salan dağ-daş
qan ağlayırdı. Təbiət qış donunu geyinmişdi. Ağdabana gedən yollar yığnağından bağlanmışdı. Amma Dədə ilə sonuncu dəfə vidalaşmağa gedən sənətkarları bu dağ boranı qorxutmurdu. Hüznlü karvan üz tutmuşdu Ağdabana. Dədənin qara köynəkli telli sazı “Kərəmi”yə köklənmişdi. Ağdaban özünün Dədəsiz günlərini yaşamağa başlayırdı. Çayqovuşanla Ağdaban arasındakı təpədə əbədi yer seçilmişdi Dədəyə. Deyirlər ki, öz arzusu olub bu yerin seçilməsi. Buradan baxanda Dədənin həmşə vəsf etdiyi dağlar və dağların ilham çeşmələri buradan aydın görünür...
... İllər necə də quşqanadlı olurmuş. İndi o illərdən çox vaxt keçib. O zaman Dədəyə ağı deyən dağlar indi də Dədəsiz qalan, külü göyə sovrulan Ağdabana və Çayqovuşana niskilli, hüznlü nəğmə deyir. Belə həsrətli mısralarla biz də özümüzü ovundurur və Dədəni haraylayırıq.

Dədə Şəmşir , bilirsənmi gül açmır ,
Xəzan vurub bahar çağı dağları.
Sazlı-sözlü balaların dil açmır,
Bürüyübdü fəryad , ağı dağları.

“Köç eyləyib “ –elin səndən aralı,
Çalın-çarpaz sinəsindən yaralı.
Alıbdı nişana “xəstə maralı”,
Salıbdı kəməndə yağı dağları.

Məhəmməd dədsiz qalıb bu yanda,
Qılınclar yamanca pas atıb qında.
Hər “Novruz günü”-ndə , bahar ayında ,
Dağlayır sinəmi dağı dağları.
Dədə Şəmşirsiz gözləri yollarda qalan Ağdaban 8 aprel 1992-ci il tarixində can verirdi, boğulurdu öz körpələrinin ah-vayından.11 iyul 1990-cı il tarixində Otaq qayada erməni daşnaklarının güllə-baranına düşən Çimnaz balasını qoruya bilmədiyimiz kimi, indi də ağdabanlı balaları güdaza verdik.Dədənin ruhu bizi bağışlayacaqdımı ? Heç kim bu suala cavab verə bilmir, hamı günahkar-günahkar başını aşağı dikib , sabahkı müsibətlər barədə düşünürdü.Kəlbəcər atılan düşmən gülləsi Dədənin qaragöz balasına dəymişdi.İndi də Dədənin od-ocağı odlara qalanmışdı.
... Dədə Şəmşirin ocağından qalxan alov dilli fəryadlar bizi yandırıb-yaxırdı.Dədənin əlyazamaları o gün göyə sovrulmuşdu, şəhid olmuşdu ağdabanlılar kimi.Bu şəhidlər karvanının qana bələnmişlərindən biri də Dədənin nəvəsi Qulu idi...
Dağlar nalə çəkib Şəmşirsiz ağlayan günlərdə dədsizləşmiş, boynubükük qalmışıq.Gümanımda yamanca yanılmışam.Elə bilirdim ki, dədəsiz günlərimizdə ən çox anılan Şəmşir ocağı olacaq.Çox təəssüf ki, belə olmadı.Dədəni qəlbimizdə əbədi heykəlləşdirsək də , o, maddi-mənəvi abidəmiz kimi qorunmadı.Nə müqəddəs yurdunu, məzarını ziyarətgahını saxladıq, nə də özündən sonra gələn nəsildə onun örnək olan həyatını, yaradıcılığını aşıladıq.Hələ sağlığında Dədənin ocağını müqəddəs bilən söz həmkarlarımız da sanki Şəmkir sazının sızıltılarını , özünün xoş avazını yada salmadı.Olsa-olsa radioda bir lenti qaldı.
Respublika prezidentinin Səməd Vurğunun anadan olmasının 90 illiyinin təntənəli keçirilməsi üçün verdiyi fərman səmədsevərlərin və Şəmşir sazının pərəstişkarlarının qəlbincə oldu.Bu yerdə Dədə Şəmşirin anılması, bir əsrin yaşıdı kimi rəsmi xatırlanması şəmşirsevənlərin niskilinə dönsə də , inanırıq ki, vaxtilə poeziyanın , aşıq şeirinin qoşa zirvəsi kim respublika ictimaiyyətinin diqqətində olan Səməd Vurğun və Aşıq Şəmşir bu gün də qoşa anılacaq.Buna onların , hər ikisinin mənəvi haqqı çatır.Son söz isə respublika Aşıqlar Birliyi və Yazıçılar Birliyinin olmalıdır.Bu mənəvi borc unudulmamalıdır.