AĞDABAN FACİƏSİ
1992
–ci ilin aprelin 7-dən 8-nə keçən gecə
TARİXİ
ARAYIŞ
Kəlbəcər
rayonunun 130 evdən ibarət AĞDABAN kəndı tamamilə erməni
seperatçıları tərəfindən yandırılmış, kəndin 779 nəfər dinc
sakininə qeyri-insani işkəncələr verilmişdir. 67 nəfər qətlə
yetirilmiş, 8 nəfər 90-100 yaşlı qoca, 2 nəfər azyaşlı uşaq,
7 nəfər qadın diri-diri odda yandırılmış, 2 nəfər itkin
düşmüş, 12 nəfərə ağır bədən xəsarəti yetirilmişdir.
AĞDABAN FACİƏSİ - tarixdə bəşəriyyətə qarşı törədilmiş ən
böyük cinayətlərdən biri!
AĞDABAN FACİƏSİ - XOCALI, XATIN və SONQİMİ soyqrim siyasətinin
dəhşətli təkrarı!
AĞDABAN FACİƏSİ - Azərbaycanın gözəl güşəsi Qarabağın qala
qapısı KƏLBƏCƏRİ ələ keçirmək üçün erməni seperatçılarının
“Böyük Ermənistan” yaratmaq xülyasıyla Azərbaycan xalqına
qarşı törətdiyi dəhşətli soyqrım.
AĞDABAN FACİƏSİ - bütöv bir kəndin tamamilə yandırılması,
yüzlərlə dinc sakinə qeyri-insanı işkəncələr verilməsi,
yurdundan didərkin salınması!
AĞDABAN FACİƏSİ - XX-ci əsrin ən qanlı terrorlarından biri
– suçsuz qocaların, körpə və qadınların ən qəddarlıqla güllələnməsi,
əsirlərin başının dərisinin soyulması, dırnaqlarının qoparılması,
meyitlərin gözünün çıxarılması, qulaqlarının kəsilməsi...
AGDABAN FACİƏSİ – erməni seperatçıları tərəfindən tarixi,memarliq
və mədəniyyət abidələrinin dağıdılması, müqəddəs ziyərətkah
və qəbiristanlıqların təhqir və məhv edilməsi ...
AĞDABAN FACİƏSİ - erməni seperatcılarının, mədəni irsimizə
qarşı törətdiyi vandalizm siyasətinin davamı kimi işğal
etdiyi AĞDABAN kəndində klassik Azərbaycan şeirinin ustadı
Aşıq Qurbanın özünün və oğlu Aşıq Şəmişirin əlyazmalarını
yandırıb talan etmişdilər.
AĞDABAN FACİƏSİ - bəşər tarixinin silinməz qara səhifəsi,
erməni seperatçılarının dünya ictimaiyyətinin gözü qabağında
gerçəkləşdirdiyi etnik təmizləmə siyasətinin davamı!
KEÇMİŞİNİ UNUDAN GƏLƏCƏYİNİ QURA BİLMƏZ !!!
UNUTMA NƏTİCƏ ÇIXART !!!
Hər şeydən əvvəl onu demək lazımdır ki, 1992-ci il aprel
ayının 8-də baş verən Ağdaban faciəsindən Respublika əhalisi
lazımınca xəbərdar edilmədi. Baş verən qanlı hadisələr dünya
ictimaiyyətinə çatdırılmadı. Faciənin səbəblərinin üstü
ört-basdır edildi. Günahkar cəzalandırılmadı. Radio və telerviziya
yalan mə`lumatlar yaydı.
Ağdaban faciəsinin baş verə biləcəyi qabaqcadan mə”lum idi.
Erməni quldurları Capar kəndinə cəmləşib Ağdaban kəndinə
hücuma hazırlaşırdılar. Capar kəndindən çıxan yeganə dar
maşın yolunu bizimkilər əməlli-başlı minalamışdılar. Hətta
Ağdabana edilən hücumdan bir neçə gün əvvəl kəndin naxırçıları
meşədə iki nəfər tanıdıqları erməni tutmuşdular. Onlar xəbər
vermişdilər ki, başqa yerlərdən (saqqalılar) gəlib Capara
toplanmışlar və Ağdabana hüçum etməyi planlaşdırılar. Ağdabanlılar
bu xəbəri rayona catdırdılar. Ermənilər cəsarət edib bizə
hücum etməzlər cavabını aldılar.
1992-ci il aprel ayının 8- də səhərə yaxın erməni quldurları
Ağdaban yalındakı gözətçi məntəqəsinə qalxıb, burada keşik
çəkən 3 nəfəri qətlə yetirdilər. Onlar kəndin üst yanındakı
bənd-bərələrə dolub səhər saat 6-da silahlarla nərilti qoparmağa
başladılar. Qəfil yuxudan qalxan kənd camaatı çaş –baş qaldı.
Erməni qarətçiləri planlı surətdə hərəkət edirdilər. Məsələn
evləri kimlər qarət edəcək, mal-qaranı kimlər aparacaq,
əliyalın insanları kimlər əsir götürəcək, müqavimət göstərənləri
kimlər qətlə yetirəcək- əvvəlcədən müəyyənləşdirilmişdi.
Həmin adamlar da hücum edəcək döyüşçülərin arasında imiş.
HAŞİYƏ. Mə`lum olduğu kimi 1993-cü il mart ayının 27-də
erməni fitnəkarları yenə də Kəlbəcərə hücumu Ağdabandan
başladılar. Ermənilər Ağdaban kəndinə hücum edib, onu ikinci
dəfə viranəyə döndərdilər.
Bəli, Ağdaban kəndi mühasirəyə alınmışdı.
Belə bir vəziyyətdə 1992-ci il aprel ayının 8-də Ağdərə
rayonunun Capar kəndi istiqamətindən Dədə Şəmşrin kəndi
Çayqovuşan və Ağdaban kəndlərinə erməni quzğunları hücum
etdi. Erməni quldurları tərəfindən 39 adam öldürüldü, kənd
evlərinin əksəriyyəti yandırıldı və qarət edildi. Aşıq Şəmşrin
evi və zəngin arxivi od vurulub külə döndərildi. Ağdaban
faciəsi Kəlbəcərin qəm dastanının ən kədərli səhifəsinə
çevrildi.
Ağdaban qırğınının səhərisi-aprel ayının 9-da camaat hər
yerdən rayon mərkəzinə toplaşdı.Xalqın iradəsiylə «Kəlbəcərin
müdafiəsinə fövqəl`adə yardım komitəsi» yaradıldı.Camaatın
qəti tələbi ilə bu komitəyə rəhbərlik etmək bu sətirləri
yazana tapşırıldı.Komitə qısa müddət ərzində böyuk tədbirlər
həyata keçirdı.Orduya kömək xeyli artırıldı.Əhalidə müdafiə
olunacağına ümid yarandı.Rayon əhalisinin ciddi tə`kidi
ilə Kəlbəcərə göndərilən polkovnik/indi general Zaur Rzayev
briqada komandiri və hərbi komendant tə`yin edildi.Bu tədbirlər
camaatın qırılmaqda olan inamını xeyli möhkəmləndirdi.
Ermənistan
Respublikası “Hərbi münaqişələr zamanı mədəni sərvətlərin
qorunması haqqında” Haaqa Konvensiyasının və “Mədəni Sərvətlərin
qeyri-qanuni dövrüyyəsi haqqında” Paris Konvensiyasının
müddəalarını kobudcasına pozaraq Azərbaycanın mədəni sərvətlərini
talamışdır.
Düz 15 il
əvvəl Ermənistanın yeritdiyi işğalçılıq siyasətinin tərkib
hissəsi kimi Azərbaycan xalqı və ümumilikdə bəşəriyyət ermənilərin
azərbaycanlılara qarşı törətdiyi Ağdaban soyqrımı timsalında
XX əsrin insanlığa qarşı ən qəddar, ən dəhşətli cinayətlərindən
biri ilə üzləşdi. Ağdaban faciəsi öz mahiyyətinə görə tarixdə
Xatın, Lidisa, Oradur və Xocalı soyqırımları ilə birgə xatırlanır.
Kənd əhalisinin bir hissəsi zorakılıqdan qaçıb qutarmaq
istəyərkən əvvəlcədən düzəldilmiş pusqularda qətlə yetrilmişdir.
Soyqırım cinayətinin hüquqi məzmunu BMT Baş Məclisinin 9
dekabr 1948-ci il tarixli 260 nömrəli qətnaməsi ilə qəbul
edilmiş “Soyqırım cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılması
haqqında Konvensiya” ilə müəyyən edilmişdir.Xocalı soyqırımı
xarakter etibarı ilə beynəlxalq cinayət kateqoriyasına aiddir.Bu
kateqoriyadan olan cinayətlərin əsas tərkibləri İkinci Dünya
müharibəsindən sonra yaradılmış beynəlxalq hərbi tribunalların
(Nürnberq,Tokio) nizamnaməsində istifadə olunmuş, sonradan
həmin cinayət tərkibləri Yuqoslaviya və Ruanda beynəlxalq
cinayət tribunallarının nizamnamələrində, habelə Beynəlxalq
Cinayət Məhkəməsinin Statusunda təkmilləşdirilməklə bir
daha təsdiqini tapmışdır. Qabaqcadan xüsusi düzəldilmış
pusqulardan qaşıb canını qurtarmaq istəyən Xocalı sakinlərinin
avtomat,pulemyot və digər silahlardan atəşə tutularaq kütləvi
şəkildə qətlə yetirilməsi ermənilərin azərbaycanlılara qarşı
soyqırımı niyyətini sübuta yetirir.
Beynəlxalq hüquq normalarına görə,soyqırım törətmiş şəxslərin
cinayət mühakiməsi və cəzalandırılması labüddür.Beynəlxalq
hüquq soyqırımı cinayətinin anlayışını müəyyən etməklə yanaşı,həmin
cinayəti törətmiş şəxslərin məsuliyyətini də müəyyəmləşdirir.
Belə ki, Soyqırımı cinayətinin qarşısının alınması və cinayətkarların
cəzalandırılması haqqında Konvensiyanın 5-ci maddəsinə əsasən,iştirakçı
dövlətlər soyqrımı cinayətini törətməkdə təqsirli olan şəxslərin
cəzalandırılması üçün təsirli tədbir görməlidirlər. Konvensiyanın
6-cı maddəsinə görə həmin şəxslər dövlətin ərazisində səlahiyyətli
məhkəmələrdə mühakimə olunmayıbsa, beynəlxalq məhkəmə tərəfindən
mühakimə edilməlidir.
AĞDABAN
SOYQIRIMI - AĞDABAN KƏNDİNDƏ SOYQIRIM - SÜLH VƏ BƏŞƏRİYYƏT
ƏLEYHİNƏ CİNAYƏT KİMİ
(milli və
beynəlxalq cinayət qanunveriçiliyinin təhlili)
Ağdaban
façiəsi beynəlxalq soyqırım cinayəti kimi.
Soyqırım (yünan dilindən tərçümədə yevoç – soy, nəsil, caedo-
öldürürəm mənasını verir) – hər hansı bir milli, etnik,
irqi və ya dini qurupun tam və müəyyən hissəsinin məhv edilməsi
məqsədilə törədilən hərəkətlərdə ifadə olunan və aşağıdakı
yollarla həyata keçirilən beynəlxalq cinayətdir.
Bir qrup üzvlərinin öldürülməsi:
Onların sağlamlığına ağır zərər yetirilməsi:
Uşaqların doğulmasına zorakı əngəllər yaradılması:
Bir qurupa mənsub olan uşaqları zorla başqa qurupa keçirilməsi:
Zorla köçürmə:
Qurupun məhv olmasına yönələn həyat şəraitinin yaradılması:
Soyqırım cinayəti ilk dəfə 1948-ci ildə (“ Genosid cinayəti
haqqında xəbərdarlıq və onun cəzalandırılması haqqında Konvensiya”)
beynəlxalq hüquqi status almışdır. Soyqırıma yalnız beynəlxalq
cinayət kimi baxılmır. Belə ki, Azərbaycan soyqırım cinayəti
sülh və bəşəriyyət əleyhinə olan cinayətlərə aid edilir
və onun törədilməsinə görə xüsusi cinayət məsuliyyəti nəzərdə
tutulur. (CM maddə 103)
Soyqırımın əsas ictimai təhlükəliyi ondan ibarətdir ki,
bu cinayətin törədilməsi nəticəsində ayrıca mədəniyyəti,
adətləri,ənənələri və.s. yaşam tərzi milli, etnik,irqi,
və ya dini insanlar qurup tamamilə və ya qismən öz mövcudluğunu
itirə bilər. Bu isə insanlar birliyinin müxtəlifliyinin
itirilməsinə və beynəlxalq nizamlama qanunauyğunlarının
əsaslarının sarsılmasına gətirib çıxara bilər. BMT-nin Baş
Məçlisinin 10 dekabr 1948-ci il qəbul etdiyi “Ümumdünya
insan hüquqları” Bəyannaməsində qeyd olunur ki, hər bir
insanın yaşamaq,azadlıq və şəxsi toxunulmazlıq hüququ vardır,
heç kəs insan ləyaqətini alçaldan alçaldıcı və qeyri-insani
cəza və işgəncələrə məruz qala bilməz, hər bir insan onun
harada olmasından asılı olmayaraq hüquq sübyekti hesab olunur
və bütün insanlar qanun qarşısında bərabərdilət və qanunlarla
eyni dərəcədə müdafiə olunurlar.
Soyqırım-
beynəlxalq hüququn qəbul edilmiş ümumi pirinsip və normalarının,
habelə insan hüquq və azadlıqlarının kobud sürətdə pozulmasıdır.
Soyqırımın obyektiv cəhəti aşağıdakı hərəkətlərin birinin
edilməsində ifadə oluna bilər:
milli, etnik, irqi və ya dini insan qrup üzvlərinin tam
və ya qismən qətli:
milli, etnik, irqi, və ya dini insan qrupu üzvlərinin sağlamlığına
ağır xəsarət yetirilməsi:
yuxarıda sadalanmış qrup üzvləri arasında doğumun məcburi
kəsilməsi:
yuxarıda sadalanan quruplarda dünyaya gəlmiş uşaqların digər
milli, etnik, irqi, və ya dini quruplara verilməsi: milli,
etnik, irqi, və ya dini qrupun üzvlərinin fiziki mövcudluğunun
məhvinə yönəlmiş yaşayış şəraiti yaradılması.
Subyektiv cəhətdən soyqırım birbaşa qəsdlə xarekterizə olunur.
Çünki təqsirləndirilənin məqsədi qanunda göstərilmiş üsullarla
müəyyən milli, etnik, irqi və dini qrupuin tam və ya qismən
məhv edilməsi olur.
XX əsrin əsas soyqırım faktlarında biri Kəlbəcər rayonunu
Ağdaban kəndində Ermənistan silahlı birləşmələri tərəfindən
törədilmiş soyqırımı göstərmək olar. 15 il əvvəl ermənilərin
silahlı təçavüzü zamanı Ağdaban kəndinin bütün mülkü əhalisi
faktiki olaraq vəhşiçəsinə qətlə yetrildi. Ağdabanda azərbaycanlıların
bəşəriyyət tarixində kütləvi insan qırğınları sırasına bu
qətli “Ağdaban faciəsi” adını aldı.
Ağdaban faciəsi – Azərbaycanın qədim kəndlərindən biri olan
Ağdaban kəndinin əhalisinin erməni silahlı birləşmələri
tərəfindən kütləvi qətli, Qarabağ münaqişəsinin ən qanlı
faciəsi kimi tarixə düşdü. 1992-ci ilin aprel ayının 7-dən
8-nə keçən gecə erməni silahlı birləşmələri və indiki prezident
Robert Köçəryanın rəhbərlik etdiyi sılahlı quldur dəstələriinin
köməyi ilə Ağdaban kəndini işğal etdilər. Bunun nəticəsində
qadınlar, qocalar və uşaqlar da daxil omaqla 50-dən artıq
dinç sakin həlak oldu.
Erməni silahlı birləşmələrinin Ağdabana hücumu Qarabağın
qala qapısı Kəlbəcər rayonunu ələ keçirmək idi. 1988-ci
ildən etibarən Ağdaban kəndi erməni silahlı birləşmələrinin
mühasirəsi altında idi.
AĞDABAN SOYQIRIMI BEYNƏLXALQ CİNAYƏT KİMİ
“Soyqırım” anlayışının hüquqi mənası BMT Baş Assambleyasının
9 dekabr 1948- ci il tarixli 260 A (III) sayli qətnamə ilə
qəbul etdiyi “Soyqırım cinayətinin qarşısının alınması və
ona görə cəzalar haqqında” Konvensiya ilə müəyyən edilmişdir
və hər hansı milli, etnik, irqi və ya dini qrupların tam
və ya qismən məhv edilməsi niyyəti ilə aşağıdakı hərəkətləri
bildirir:
-belə bir qrupun üzvlərinin qətlə yetirilməsi.
-belə bir qrupun üzvlərinə ciddi bədən xəsarətləri və əqli
pozğunluq yetiriməsi.
-hər hansı belə bir qrup üçün qəsdən onun tam və ya qismən
məhvinə hesablanmış həyat şəraitinin yaradılması.
-belə bir qrup arasında uşaq doğumunun qarşısının alınmasına
hesablanmış tədbirlər.
-uşaqların zorakılıqla bir insan qrupunun digərinə verilməsi.
Soyqırım cinayəti üçün xüsusi niyyətin olması zəruri element
sayılır.
Bu obyektiv cizgi soyqırım cinayətinin digər analoji beynəlxalq
cinayətlərdən fərqləndirir.Soyqırım cinayətini təşkil edən
əməllərdən hər biri şüurlu və əvvəlcədən düşünülmüş olur.Bu
əməllər heç bir halda təsadüf və ya ehtiyyatsızlıq nəticəsində
törədilə bilməz.Eyni zamanda,belə bir hərəkətin törədilmə
niyyətinin vaxtı və onların mümkün nəticələrinin ümumi dərki
onların soyqırım kimi tövsif olunması üçün kifayət deyil.Burada
hərəkətin mənfi nəticələri ilə bağlı cinayətkar qərəzin
və ya konkret niyyətin xüsusi istiqamətini üzə çıxarmaq
tələb olunur.Xilas olmağa can atan Azərbaycan mülki əhalisinin
əvvəlcədən xüsusi olaraq hazırlanmış pusqu yerlərindən avtomatlardan,
pulemyotlardan və digər silah növlərindən atəşə tutulması
soyqırım niyyətini sübut edir.Bu cinayətin məhz azərbaycanlı
milli qrupuna qarşı yönəlmiş olduğu göz önündədir.
Soyqırım cinayətinin təhlili zamanı onun 3 əsas hissəsi
üzə çıxarılır:
-məlum, milli, etnik, irqi və ya dini qrupun varlığı.
-belə bir qrupun tamamilə və ya qismən məhv edilməsi niyyətinin
olması (mens rea).
-məlum qrupa münasibətdə soyqırım kimi təfsir olunan hərəkətlərdən
hansısa birinin törədilməsi (actus reus).
Deməli, soyqırım aktı mütləq milli, etnik, irqi və ya dini
qrupa qarşı yönəlmiş olmalıdır.Digər qrupa qarşı, məsələn
siyasi və sosial qrupa qarşı yönəlmiş belə hərəkətlər soyqırım
kimi tövsif oluna bilməz.
Soyqırım anlayışı qadağan olunmuş hərəkətin ümumi nəticələri
üzrə konkret niyyətin olmasını tələb edir.Soyqırım cinayətinin
tövsif olunmuş əlaməti olaraq niyyət özündə bir neçə fərqli
tərkib hissələrini birləşdirir:
-niyyət bu və ya digər konkret qrupa mənsub şəxslərin təsadüfi
olaraq bir nəfərinin və ya bir neçə nəfərin məhv edilməsindən
ibarət olmamalı, bütövlükdə qrupun məhv edilməsindən ibarət
olmalıdır.Soyqırım qurbanlarının müəyyən edilməsinin həlledici
əlaməti onların fərdiliyi deyil, məhz onlarınqrupa mənsubluğudur.
-niyyət qrupunun məhv edilməsindən ibarət olmalıdır.Soyqırım
bütöv bir insan qrupunun mövcudluğa hüququnu tanımaqdan
imtina etməkdir.Ayrıca bir insanın qətlə yetirilməsi (soyqırım)
ayrıca bir fərdin yaşamağa hüququnu tanımaqdan imtina kimi
xarakterizə olunur.Müvafiq olaraq,actus reus (qadağan edilmiş
hərəkət) bir adamla məhdudlaşa bilər lakin mens rea (niyyət)
qrupun mövcudluğuna qarşı yönəlmiş olmalıdır.
-niyyət qrupun məhz tamamilə və ya qismən məhvindən ibarət
olmalıdır.
-niyyət məhz milli, etnik, irqi və ya dini qruplardan birinin
məhv edilməsindən ibarət olmalıdır.
Soyqırım cinayətinə görə, məsuliyyətin tövsif olunması üçün
bütöv qrupun məhv edilməsi kimi son nəticəyə nail ounma
tələb edilmir.
Bunun üçün etnik qrupun tamailə və ya qismən məhv edilməsi
niyyəti ilə cinayətin obyektiv tərəfini təşkil edən hərəkətlərdən
birini törətmək yetərlidir.
Soyqırımın obyektiv tərəfi olan “məhv etmək” anlayışı fiziki
və ya bioloji təsir yolu ilə həyatdan məhrum etmək mənasına
gəlir.
BMT-nin beynəlxalq məhkəməsi “Barselona Traction” işi üzrə
qərarında soyqırım aktının qadağan edilməsi üzrə öhdəliyi
erqa omnes öhdəlikləri adlandırmışdır.
Beynəlxalq məhkəmə “Soyqırım cinayətinin qarşısının alınması
və ona görə cəzalar” Konvensiyasının əsasında duran prinsipləri
bütün dövlətlər üçün məcburi xarakterli normalar kimi tanımışdır.
AĞDABAN HADİSƏLƏRİNİN BEYNƏLXALQ HÜQUQ TƏRƏFİNDƏN SOYQIRIM
CİNAYƏTİ AKTI KİMİ TANINMASININ HÜQUQİ ƏSASLARI
Aşağıdaki sənədlər Ağdaban hadisələrini beynəlxalq hüquq
əsasında soyqırım cinayəti aktı kimi tövsif etməyə imkan
verir:
1. BMT Baş Assambleyası tərəfindən 260 A (III) saylı qətnamə
ilə qəbul edilmış 9 dekabr 1948-ci il tarixli “Soyqırım
cinayətinin qarşısının alınması və ona görə cəzalar” Konvensiyası
2. Nümberq Hərbi Nizamnaməsi (hərçənd Nizamnamədə soyqırım
cinayətinə birbaşa isnad edilməsə də, soyqırımın təşkil
edən hərəkətlər onda bəşəriyyətə qarşı cinayətlər və hərbi
cinayətlər kimi tövsif olunur).
3. Beynəlxalq Cinayət Tribunalının Yuqoslaviya üzrə Nizamnaməsi
(maddə 4).
4 .Beynəlxalq Cinayət Tribunalının Ruanda üzrə Nizamnaməsi
(maddə 1).
5. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin statusu (maddə 6).
6. Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsi (maddə 103).
7. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Azərbaycanlıların
soyqırımı haqqında” 26 mart 1998-ci il tarixli Fərmanı.
AĞDABAN
HADİSƏLƏRİNİN BEYNƏLXALQ HÜQUQ TƏRƏFİNDƏN “SOYQIRIM” HÜQUQİ
NORMASININ ALTINA DÜŞƏN CİNAYƏT KİMİ TANINMASININ HÜQUQİ
NƏTİCƏLƏRİ
Beynəlxalq hüquq soyqırım cinayəti ilə bağlı bunları müəyyən
etmişdir:
1.Soyqırım cinayəti törətmiş şəxslərin təqibi və cəzalandırılması
qaçılmazdır.
2.Cinayət tərkibi təkcə soyqırım aktının törədilməsi deyil,həm
də soyqırım törədilməsi məqsədi ilə sui-qəsd,soyqırımın
törədilməsinə birbaşa və açıq şəkildə təhrikçilik,soyqırım
törədilməsinə qəsd və soyqırımda iştirakdır.
3.Soyqırım törətmiş şəxslərə universal yurisdiksiyanın prinsipləri
tətbiq edilməlidir.
4.Soyqırım cinayəti törədilərkən əmrin icrasına istinad
etmək məsuliyyətindən azad etmir.
5.Rəhbərlər soyqırım cinayətinin qarşısının alınması üzrə
hərəkətləri həyata keçirmədiklərinə görə məsuliyyət daşıyırlar.
6.Soyqırım cinayətlərinə cinayət məsuliyyətinin tətbiqinə
cəlbetmə müddəti tətbiq edilmir.
7.Soyqırım cinayətinə münasibətdə qanunun retroaktiv tətbiqinə
yol verilir.
8.Soyqırım cinayəti törətmiş şəxslər cinayət məsuliyyətinə
cəlb edilmələri üçün tələb edən ölkəyə veriməlidirlər.
Beləliklə, Ağdaban kəndində əhaliyə-ermənilər tərəfindən
etnik azərbaycanlılara qarşı törədilmiş hərəkətlər beynəlxalq
hüquqi sənədlərə uyğun olaraq soyqırım kimi tövsif olunur
və beynəlxalq hüququn prinsiplərinə uyğun olaraq bəşəriyyətə
qarşı cinayətdir.
GENOSİD
CİNAYƏTİNİN QARŞISININ ALINMASI VƏ CƏZALANDIRILMASI HAQQINDA
KONVENSİYA
9 dekabr, 1948-ci il tarixdə BMT-nin Baş Assambleyasının
260 (III) A Qətnaməsi ilə qəbul olunub.
Qüvvəyə minmişdir: 12 yanvar, 1951.
Razılığa
gələn tərəflər.
Genosidin
BMT-nin təbiətinə və məqsədlərinə zidd olan və sivil aləm
tərəfindən pislənən beynəlxalq hüquq normalarına əsasən
cinayət olduğu haqqında 11 dekabr 1946-cı il tarixli BMT-nin
Baş Assambleyasının 96-cı qərarında göstərilmiş bəyannaməni
nəzərə alaraq,
Tarixin bütün dövrlərində genosidin bəşəriyyətə böyük itkilərə
gətirib çıxarmasına səbəb olduğunu etiraf edərək,
Bəşəriyyəti
bu kimi iyrənc fəlakətdən xilas etmək üçün beynəlxalq əməkdaşlığa
ehtiyacın olduğuna əmin olaraq,
Aşağıda göstərilmiş müddəalar üzrə razılığa gəlirlər:
Maddə
1. Razılığa gələn Tərəflər təsdiqləyir ki, genosid, sülh
və ya müharibə zamanı törədilməsindən asılı olmayaraq, beynəlxalq
hüquq normalarına müvafiq olaraq cinayətdir və onun qarşısını
almaq və cəzalandırmaq öhdəliyini üzərlərinə götürürlər.
Maddə
2. Hazırki Konvensiyaya müvafiq olaraq genosid hər hansı
milli, etnik, irqi və ya dini qrupun qismən və ya bütünlüklə
məhv edilməsi məqsədilə törədilən aşağıdakı hərəkətlərdən
biridir:
a)
Qrup üzvlərini öldürmək.
b) Qrup üzvlərinə fiziki və ya mənəvi zərbə vurmaq.
c) Qrupun həyat şəraitinə onun tam və ya qismən fiziki məhv
edilməsi niyyətilə qəsdən zərbə vurmaq.
d) Qrup daxilində təbii artımın qarşısını almaq məqsədilə
tədbirlər görmək.
e) Qrup üzvlərinin uşaqlarıını digər qrupa məcburi vermək.
Maddə
3. Aşağıdakı hərəkətlər cəzalandırılmalıdır:
a) Genosid.
b) Genosid törətməyə yönəlmiş gizli niyyət.
c) Genosid törətməyə yönəlmiş birbaşa və ictimai təhrik.
d) Genosid törətmək cəhdi.
e) Genosiddə iştirak.
Maddə
4. Genosid və ya maddə 3-də göstərilmiş hər hansı bir cinayəti
törətmiş qanunvericiliyə əsasən məsuliyyət daşıtan dövlət
rəhbərləri, ictimai rəsmilər və ayrı-ayrı fərdlər cəzalandırılmalıdırlar.
Maddə
5. Razılığa gələn tərəflər Konstitutsiyalarına müvafiq olaraq
cari
Konvensiyanın müddəalarının effektivliyini təmin etmək və
xüsusilə də genosiddə və ya maddə 3-də göstərilmiş digər
hərəkətlərə görə təqsirli bilinən şəxsləri ədalətli cəzalandırmaq
məqsədi ilə müvafiq qanunvericilik normalarını icra etmək
öhdəliyini üzərlərinə götürürlər.
Maddə
6. Genosid və ya maddə 3-də göstərilmiş digər hərəkətləri
törətmiş şəxslərin işinə cinayətin törədildiyi ərazidə Dövlətin
səlahiyyətli məhkəməsi tərəfindən və ya Razılığa gələn Tərəflərin
yurisdiksiyasına malik ola bilən beynəlxalq cinayət məhkəməsi
tərəfindən baxılmalıdır.
Maddə
7. Genosid və ya maddə 3-də göstərilmiş hərəkətlər cinayətkarın
eksradisiyası məqsədilə siyasi cinayətlər hesab olunmalıdır.
Razılığa gələn Tərəflər bu kimi hallarda cinayətkarın ekstradisiyasına
qüvvədə olan öz qanunlarına və müqavilələrinə əsasən icazə
vermək öhdəliyini üzərlərinə götürülər.
Maddə
8. Genosid və ya maddə 3-də göstərilmiş hərəkətlərin qarşısını
almaq və aradan qaldırılması üçün razılığa gələn tərəflərin
hər biri münasib bildikləri qaydada Birləşmiş Millətlərin
səlahiyyətli orqanlarına müraciət edərək bu hərəkəti BMT-nin
Nizamnaməsinə uyğun şəkildə həll olunmasını istəyə bilər.
Maddə
9. Razılığa gələn Tərəflər arasında cari Konvensiyanın təfsiri,
tətbiqi və yerinə yetirilməsi ilə bağlı yaranan mübahisələr,
Genosid və ya maddə 3-də göstərilmiş hərəkətlərə Dövlətin
cavabdehliyi də daxil olmaqla, tərəflərdən birinin xahişi
ilə Beynəlxalq Məhkəməyə baxılmaq üçün təqdim olunmalıdır.
Maddə
10. Çin, ingilis, fransız, rus və ispan dillərində orjinalı
olan bu Konvensiya 9 noyabr 1948-ci il tarixdən qeydə alınmalıdır.
Maddə
11. Hazırki Konvensiya BMT-nin hər hansı bir üzvünün və
Baş Assambleya tərəfindən imzalama üçün dəvətnamə ünvanlanmış
qeyri üzv Dövlətin adından 31 dekabr 1949-cu il tarixinədək
açıq olmalıdır.
Cari
Konvensiya təsdiqlənməli və təsdiq sənədləri BMT-nin baş
kətibinə saxlanma üçün təqdim edilməlidirlər.
Cari Konvensiya 1 yanvar 1950-ci il tarixdən sonra BMT-nin
hər hansı bir üzvünün və yuxarıda qeyd olunan dəvətnaməni
almış qeyri üzv Dövlətin adından qüvvəyə minə bilər.Qüvvəyə
minmə haqda sənədlər BMT-nin baş katibinə saxlanma üçün
təqdim edilməlidirlər.
Maddə
12. Razılığa gələn Tərəflərdən hər biri istənilən vaxt BMT-nin
baş katibinə ünvanlanmış bildirişlə xarici əlaqələrin yaradılması
üçün Razılığa gələn Tərəfin cavabdeh olduğu ərazilərin hamısına
və ya bəzilərinə cari Konvensiya tətbiqini genişlkəndirə
bilər.
Maddə
13. Təsdiqlənmə və ya qüvvəyə minmənin ilk iyirmi sənədinin
təqdim edildiyi gün Baş katib protokol tərtib etməli və
onun surətini məddə 11-də göstərilən BMT-nin üzvlərinə və
qeyri üzv Dövlətlərə göndərməlidir.
Cari
Konvensiya təsdiqlənmə və ya qüvvəyə minmənin iyirminci
sənədinin təqdim edilməsi tarixindən sonra doxsanıncı gündə
qüvvəyə minməlidir.
Daha
sonrakı vaxda keçirilmiş hər hansı bir təsdiqlənmə və ya
qüvvəyə minmə sənədinin təqdim edilməsindən sonra doxsanıncı
gün qüvvəyə minməlidir.
Maddə
14. Cari Konvensiya qüvvəyə mindiyi tarixdən etibarən on
il müddətində etibarlı olmalıdır.
Hər
hansı bir tərəfin ən azı 6 ay qabaqcadan xəbər verərək konvensiyadan
çıxmaq istəyini bildirmədiyi halda konvensiyanın etibarlılıq
müddəti daha beş il müddətinə uzadılır.
Konvensiyadan
çıxma bu barədə BMT-nin baş katibinə yazılı şəkildə ünvanlaşmış
bildirişlə həyata keçirilir.
Maddə
15. Konvensiyadan çıxmanın nəticəsində Konvensiya Tərəflərinin
sayı 10-dan az olarsa, bu halda Konvensiyadan sonuncu çıxma
hadisəsi qüvvəyə mindiyi tarixdən etibarən Konvensiya qüvvədən
düşmüş hesab edilir.
Maddə
16. Cari Konvensiyaya yenidən baxılması ilə bağlı sorğu
Baş katibə yazılı bildiriş ünvanlandırılmaqla Razılığa gələn
Tərəflərin hər bir tərəfindən həyata keçirilə bilər.
Baş
Assambleya bu kimi sorğuya uyğun olaraq hər hansı bir addım
atma üçün qərar verməlidir.
Maddə
17. BMT-nin baş katibi maddə 11-də göstərilmiş BMT-nin bütün
üzvlərinə və qeyri üzv dövlətlərinə aşağıdakıları elan etməlidir:
A)
Maddə 11-ə əsasən qəbul olunmuş imzalar, təsdiqlənmələr
və qüvvəyə minmələr.
B) Maddə 12-ə əsaən qəbul olunmuş bildirişlər.
C) Məddə 13-ə əsasən car Konvensiyanın qüvvəyə minmə tarixi.
D) Maddə 14-əsasən qəbul olunmuş Konvensiyadan çıxmalar.
E) Maddə 15-ə əsasən Konvensiyanın qüvvədən düşməsi.
F) Maddə 16-ə əsasən qəbul olunmuş bildirişlər.
Maddə 18. Konvensiyanın əsli BMT-nin arxivində saxlanılmalıdır.
Konvensiyanın
təsdiqlənmiş nüsxəsi maddə 11-də göstərilmiş BMT-nin üzvlərinə
və qeyri üzv dövlətlərə göndərilməlidir.
Maddə
19. Cari Konvensiya qüvvəyə mindiyi tarixdən BMT-nin Baş
Katibi tərəfindən qeydiyyata alınmalıdır.
ALINAN
MƏLUMATLARIN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ
Ağdaban kəndinin işğalı üçün keçirilən hərbi əməliyyat zamanı
bu şəhərin dinc əhalisi üzərində kütləvi zorakılıq əməlləri
törədilmişdir.
Əhalinin Ağdabandan çıxması və kəndin ələ keçirilməsi üçün
«azad dəhliz» təqdim edilməsinin rəsmən elan olunmasını
ya DQR-in vəzifəli şəxslərinin kəndin sakinlərindən «təmizlənməsi»
üçün qərəzli fəaliyyəti, ya da DQR hakimiyyətinin tabeçiliyi
altında olan ərazilərdə yaşayan bu və ya digər millətə mənsubiyyətindən
asılı olmayaraq dinc əhalinin hüquqlarının gözlənilməsini
təmin etmək iqtidarında olmadığını etiraf etməsi kimi qiymətləndirmək
olar.
«Azad dəhliz»in mövcudluğu haqqında məlumat əhalisini əsas
hissəsinə çatdırılmamışdı.
Ağdabanın erməni işğalçıları tərəfindən bir geсənin içində
kütləvi qırğınların törədilməsindən sonra orada qalan dinc
əhaliyə amansız işgəncələr verildi. Bu işlər təşkil olunmuş
şəkildə görülürdü, işğala məruz qalmış dinc sakinlərə qarşı
insanlıq əleyhinə olan təqiblər edilirdi.
Ağdaban kəndində və ona yaxın ərazilərdə olan dinc sakinlərin
kütləvi öldürülməsinə heç bir səbəblə haqq qazandırıla bilməz.
Ağdabanın dinc sakinlərinin, o cümlədən qadınların girov
götürülməsi və saxlanması DQR hakimiyyətinin Ağdabanın dinc
sakinlərinin Azərbaycan tərəfinə əvəzsiz olaraq verməyə
hazır olduğunu bəyan etməsi ilə açıq-aşkar ziddiyət təşkil
edir. «Girovlar»ın saxlanma şəraiti son dərəcə qeyri-qənaətbəxş
idi. Ağdabanda öldürülən və girov götürülən dinç sakinləri
üzərində zorakılıq halları olmuşdur.
Ağdaban sakinləri öz əmlaklarından qanunsuz olaraq məhrum
olublar, həmin əmlak Stepanakert və yaxın ətraf yaşayış
məntəqələrinin sakinləri tərəfindən mənimsənilmişdir.
Ağdabana hücumda Ermənistan Silahlı qüvvələrinin hərbçiləri
iştirak edib. , Ağdaban kəndinə hücumun gedişində Dağlıq
Qarabağın erməni silahlı birləşmələrinin Xocalının dinc
sakinlərinə qarşı hərəkətləri Cenevrə konvensiyası, habelə
Ümumi insan hüquqları bəyannaməsinin (BMT-nin Baş Assambleyası
tərəfindən 10.12.1948 tarixində qəbul olunub.) aşağıdakı
maddələrinə son dərəcə ziddir:
maddə 2- “hər bir insanın, dilindən, dinidən ... milli ...
mənşəyindən və ya digər vəziyyətindən asılı olmayaraq...bu
Bəyannamənin elan etdiyi bütün hüquq və azadlıqlara malik
olmaq” hüququnu bəyan edir.
maddə 3- hər bir insanın yaşamaq, azadlıq və şəxsi toxunulmazlıq
hüququnu tanıyır.
maddə 5- qəddar, qeyri-insani və insan ləyaqətini alçaldan
münasibəti qadağan edir.
Maddə 9- əsasız həbs, sürgün və saxlanmanı qadağan edir.
maddə 17- hər bir insanın əmlak sahibi olmaq hüququnu bəyan
edir və insanı əsassız olaraq əmlakından məhrum etməyi qadağan
edir.
Silahlı hissələrin əməlləri «qadın və uşaqların fövqəladə
hallarda və silahlı münaqişələr dövründə müdafiəsi haqqında
bəyannamə»yə (BMT-nin Baş Assambleyası tərəfindən 14.12.1974
tarixində qəbul olunub.) gobud şəkildə ziddir.Burada bəyan
edilir:
«Mülki əhaliyə mənsub olan və fövqəladə hallarda, sülh,
öz müqəddəratını həll etmək, milli azadlıq və müstəqillik
uğrunda aparılan silahlı münaqişələr şəraitinə düşən və
ya işğal olunmuş ərazilərdə yaşayan qadın və uşaqlar sığınacaqdan,
qidadan, tibbi yardım və ya ümumi insan hüquqları bəyannaməsinin
, Mülki və siyasi hüquqlar haqqında beynəlxalq bəyannamənin,
iqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqında beynəlxalq faktın,
Uşaq hüquqları bəyannaməsi və ya beynəlxalq hüququn digər
aktlarının müddəalarına müvafiq olan digər alınmaz hüquqlardan
məhrum edilməməlidirlər».
İkinci dünya müharibəsi ona gətirib çıxardı ki, leksiona
yeni bir söz – «soyqırımı» sözü daxil oldu.Çox illər sonra
Ruanda üzrə Beynəlxalq tribunal soyqırımı “cinayətləri cinayəti”
adlandırdı.1945-ci ildə bu termin hüquqi praktikada – nasist
hərbi cinayətkarları üzərində gedən Nümberq prosesində istifadə
olundu.1948-ci il 9 dekabrda BMT-nin Baş Assambleyası «Soyqırımı
cinayətinin qarşısının alınması və onun törədilməsinə görə
verilən cəzalar haqqında konvensiya»nı qəbul etdi.Konvensiya
bəyan edirdi ki, soyqırımı hərbi və ya sülh zamanı həyata
keçirilməsindən asılı olmayaraq, beynəlxalq hüququn normalarını
pozan cinayətdir.Soyqırımı deyəndə hansısa milli, etnik,
irqi və dini qrupu tamamilə ya da qismən məhv etmək məqsədilə
həyata keçirilən, bu qrupun üzvlərinin öldürülməsi, bu qrupun
üzvlərinə ciddi cismani və əqli zərər vurulması, qrup üçünqəsdən
tam və ya qismən fiziki məhv etmək üçün nəzərdə tutulmuş
həyat şəraitinin yaradılması, bu qrupda doğumun qqarşısını
almağa hesablanmış tədbirlər, uşaqların bir insan qrupundan
digərinə verilməsi kimi fəaliyyətlər başa düşülür.Konvensiya
həm də müəyyən edib ki, yalnız soyqırımı və onda iştirak
edənlər deyil, soyqırımı törətmək
məqsədilə əlbirlik, qəsd, habelə soyqırımın törədilməsinə
açıq təhrik də cəzalandırılır.
Soyqırımı həmişə təşkil olunandır.O, çox vaxt dövlət nümayəndələri,
daha az hallarda qeyri-rəsmi yollarla, məsələn, hərbiləşdirilmiş
və dini təşkilatlar tərəfindən qurulur.Soyqırımını həyata
keçirən hissələr, bandalar və insan kütlələri bir qayda
olaraq, əvvəlcədən silahlanmış və ya təlim keçmiş olurlar.Bu
mərhələdə qətl planları mhazırlanır, məsələn, «qara siyahılar»
tutulur.Soyqırımı təşkil edən tərəf soyqırımı faktını həmişə
inkar edir.O, soyqırımı qurbanlarının şəhadətini yalan elan
edir, qurbanların qardaşlıq məzarlarını məhv etməyə çalışır
və soyqırımı qurbanlarının özünü dəhşətli cinayətlərdə ittiham
edərək, əks-təbliğata başlayır.Soyqırımı təşkilatçıları
bu cinayətlərin təhqiqatına fəal surətdə mane olur.
Soyqırımı cinayəti üçün xüsusi məqsədin mövcudluğu zəruri
elrment hesab olunur.Bu, obyektiv xüsusiyyət soyqırımı digər
analoji, beynəlxalq cinayətlərdən fərqləndirir.Soyqırımı
yaradan hərəkətlərin hər biri şüurlu surətdə, qəsdən edilir.Belə
əməllər törətmək niyyəti və onların mümkün nəticələrinin
dərk edilməsi onların soyqırımı kimi qiymətləndirilməsi
üçün yetərli deyil.Burada cinayətkar niyyətin xüsusi məqsədini
və ya hərəkətin neqativ nəticələri ilə əlaqədar olan konkret
niyyəti aşkara çıxarmaq tələb olunur.Azərbaycanın xilas
olmağa çalışan mülki əhalisinə əvvəlcədən hazırlanmış pusqulardan
avtomatlardan, pulemtotlardan və digər silah növlərindən
atəş açılması soyqırımı niyyətini təsdiqləyir.Soyqırımı
cinayəyi üçün məsuliyyətin təsdiq edilməsi bütöv bir qrupun
məhv edilməsi kimi son nəticəyə nail olmanı tələb etmir.Bunun
üçün etnik qrupu tam və ya qismən məhv etmək niyyəti daşıyan
cinayəti təşkil edən hərəkətlərdən birinin həyata keçirilməsi
kifayətdir.Soyqırımın tərəflərindən biri olan məhv etmək
anlayışı fiziki və bioloji təsir yolu ilə həyatdan məhrum
edilmək deməkdir.
Bu cinayətin məhz azərbaycanlı milli qrupuna qarşı yönəldiyi
göz qabağındadır.Soyqırımı cinayətinin təhlilində onun 3
tərkib hissəsi üzə çıxır.
1) məlum milli, etnik, irqi və ya dini qrupun mövcudluğu.
2) Həmin qrupu tam və ya qismən məhv etmək niyyəti.
3) Məlum qrupa qarşı soyqırımı kimi şərh edilən hərəkətlərdən
birinin törədilməsi.
Beynəlxalq məhkəmə «Soyqırımı cinayətinin qarşısının alınması
və onun törədilməsinə görə verilən cəzalar haqqında konvensiya»nın
əsasında duran prinsipləri bütün dövlətlər üçün mütləq xarakterli
normalar kimi tanıyıb.Xocalı faciəsi azərbaycanın tarixinə
əbədi həkk olunub.Xocalıda soyqırımı törədilib.Amma dünya
bunu bilmir.Və əgər biz bu istiqamətdə konkret addımlar
atmasaq, materiallar yayıb, kitablar çap etməsək çətin ki,
bilsin.
|